Movies Ltd

Όταν ξέσπασε η βία

του Θόδωρου Γιαχουστίδη (@PAOK1969)

Από μικροί στα βάσανα

Αυτή είναι η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία που σκηνοθέτησε η γεννημένη στις Βρυξέλλες το 1984 Βελγίδα σκηνοθέτιδα Laura Wandel. Σπούδασε κινηματογραφική παραγωγή στη σχολή IAD. Η σχολική της ταινία «Τοίχοι» (Murs, 2007), επιλέχθηκε σε πολλά κινηματογραφικά φεστιβάλ του κόσμου. Μετά την πρώτη της μικρού μήκους ταινία με τίτλο «Μηδέν αρνητικό» (O Negatif, 2010), σκηνοθέτησε το 2014 το μικρού μήκους «Τα ξένα σώματα» (Les Corps Etrangers), που επιλέχθηκε στο επίσημο διαγωνιστικό του Φεστιβάλ των Καννών

Η μεγάλου μήκους ταινία της, Un Monde, έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα της στο φεστιβάλ των Καννών του 2021, όπου συμμετείχε στο παράλληλο του επίσημου διαγωνιστικού (επίσης διαγωνιστικό) τμήματος «Ένα κάποιο βλέμμα», όπου και κέρδισε το βραβείο της FIPRESCI. Από εκεί και πέρα, πήρε μέρος σε μια σειρά από σημαντικά φεστιβάλ ανά τον κόσμο κι έκανε την πανελλήνια πρεμιέρα της στο περσινό φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Η ταινία αποτέλεσε την πρόταση του Βελγίου για το ξενόγλωσσο Όσκαρ του 2022 ενώ ήταν υποψήφια για οχτώ βραβεία Magritte (τα βελγικά Όσκαρ), κερδίζοντας τελικά επτά, ανάμεσα στα οποία εκείνα καλύτερης σκηνοθεσίας και πρωτοεμφανιζόμενου σκηνοθέτη.

Η υπόθεση: Κάπου στο σημερινό Βέλγιο, η επτάχρονη Νορά πηγαίνει για πρώτη φορά σχολείο. Μαζί της είναι και ο λίγο μεγαλύτερος αδερφός της, ο Αμπέλ, ο οποίος επιστρέφει στα θρανία για τη νέα σχολική περίοδο. Η Νορά θέλει να είναι συνεχώς μαζί του στα διαλείμματα, μιας που δεν γνωρίζει κανέναν άλλον στο σχολείο. Αυτό, όμως, φέρνει σε δύσκολη θέση τον Αμπέλ. Κι όταν κάποια στιγμή την υπερασπίζεται από τους τραμπούκους του σχολείου, γίνεται ο ίδιος ο στόχος τους. Κι όχι μόνο μια φορά ή στιγμιαία: ο Αμπέλ γίνεται πλέον συστηματικά στόχος bullying. 

Η Νορά θέλει να τον βοηθήσει. Κάθε της προσπάθεια, όμως, φαίνεται να κάνει τα πράγματα χειρότερα για τον Αμπέλ, που της ζητάει να μην ανακατεύεται και να μην αναφέρει τίποτε ούτε στον πατέρα τους, που τους φροντίζει, ούτε σε οποιονδήποτε άλλο ενήλικα, όπως πχ κάποιον δάσκαλο. Αλλά και η ίδια η Νορά φαίνεται να προσπαθεί πολύ σκληρά για να βρει τη δική της θέση ανάμεσα στον κόσμο των παιδιών και στον κόσμο των ενηλίκων.

Η άποψή μας: Παραφράζοντας το αρχαίο πια hit της Pat Benatar (η οποία ειρήσθω εν παρόδω, σχεδόν πατάει πλέον τα 70 της χρόνια!), «Life is a battlefield». Η Laura Wandel στο εξαιρετικό ντεμπούτο της σε μεγάλου μήκους ταινία, παρουσιάζει την αυλή ενός σχολείου ως πεδίο μάχης. Ένα πεδίο μάχης, που ναι μεν έχει τους δικούς του ιδιαίτερους κανόνες, αλλά σαφώς διαθέτει νικητές και ηττημένους, παράπλευρες απώλειες, συμμαχίες και αντιπαλότητες, τους ουδέτερους παρατηρητές και την σκληρότατη «κοινή γνώμη». Και αφήνει σημάδια. Και τραύματα... 

Η σκηνοθέτιδα μας βάζει σε αυτό το ιδιότυπο πεδίο μάχης, επιχειρώντας να το μεταφέρει σε όλους εμάς, τους ενήλικες θεατές της ταινίας, μέσα από τη ματιά των παιδιών. Γι' αυτό, ευφυώς, η κάμερα είναι πάντα στο ύψος των παιδιών. Γι' αυτό, πανέξυπνα, ό,τι δεν υφίσταται στο οπτικό πεδίο της Νορά φαίνεται θολό και out of focus. Γι' αυτό οι ενήλικες βρίσκονται στο φόντο, αόρατοι και φανερώνονται μόνον όταν τους βλέπει η Νορά. Γι' αυτό οι ενήλικες δεν μπορούν να δώσουν «λύση». Πώς μπορούν να λύσουν ένα πρόβλημα το οποίο δεν μπορούν να καταλάβουν; Πώς μπορούν να λύσουν ένα πρόβλημα το οποίο αντικατοπτρίζει την ίδια την κοινωνία, στην ευρύτερή της έννοια; Πώς να αντιμετωπίσουν τη βία στα σχολεία όταν υπάρχει βία και αδικία στην κοινωνία; Πώς μπορείς να λύσεις το πρόβλημα του bullying χωρίς να λύσεις τα ευρύτερα κοινωνικά προβλήματα; 

Στο σχολείο, τα παιδιά για πρώτη φορά στη ζωή τους βγαίνουν από τον προστατευτικό κλοιό της οικογένειας και καλούνται να αντιμετωπίσουν πρωτόγνωρες καταστάσεις. Είναι μια βίαιη αλλαγή στη ζωή τους έτσι κι αλλιώς. Κι εδώ αρχίζει η ανηφόρα. Και η δύσκολη διαδικασία της κοινωνικοποίησης. Πολλά θα εξαρτηθούν από τον παράγοντα τύχη. Τα παιδιά θα πρέπει να είναι τυχερά και να πέσουν σε καλούς δασκάλους – παιδαγωγούς. Θα πρέπει να είναι τυχερά και να κάνουν φιλίες αληθινές. Θα πρέπει να είναι τυχερά και να μην βρεθούν στο διάβα παιδιών ικανών να τα στεναχωρήσουν. Θα πρέπει να είναι τυχερά ώστε να μην χρειαστεί να ζητήσουν βοήθεια επειδή ένα άλλο παιδί (ή μια παρέα άλλων παιδιών) τα μειώνει, τα κοροϊδεύει, τα εξευτελίζει ή ασκεί επάνω τους σωματική βία. 

Γι' αυτό ο Αμπέλ ζητά πεισματικά από τη Νορά να μην ανακατεύεται – κι ας... ανακατεύτηκε ο ίδιος όταν είδε την αδελφή του να απειλείται. Γι' αυτό και λέει ψέματα στον πατέρα του: είναι μια άμυνα, ένα μείγμα αισθήματος ντροπής, φόβου και ανημπόριας αλλά και αυτοπροστασίας. Όταν πλέον γίνεται στόχος ο ίδιος, κανείς δεν μπορεί να τον βοηθήσει. Το πιστεύει βαθιά μέσα του αυτό. Ίσως μόνο η βαρεμάρα των τραμπούκων μπορεί να τον σώσει. Ή το να βρεθεί στο στόχαστρό τους ένα άλλο παιδί. Ή, ακόμα χειρότερα, το να κερδίσει εκ νέου την εύνοιά τους και να γίνει κι ο ίδιος τραμπούκος, βασανίζοντας ένα πιο αδύναμο παιδί. «Δεν μπορείς πάντα να βοηθάς τους άλλους όπως θα ήθελαν να τους βοηθήσεις»: αυτή είναι η φράση – κλειδί της ταινίας. 

Εννοείται πως ο Αμπέλ και ο κάθε Αμπέλ χρειάζεται βοήθεια. Βοήθεια όμως όπως τη θέλει ο ίδιος. Γιατί η άλλη, αυτή που προσπαθεί να του δώσει η μικρή του αδελφή, μπορεί να μην είναι η κατάλληλη. Σε αυτό που επιμένει η ταινία είναι στο να μην κουκουλώνεται το πρόβλημα. Τόσο ο πατέρας της Νορά όσο και η αγαπημένη της δασκάλα, την παροτρύνουν: «αν δεις κάτι, να το πεις». Αν μη τι άλλο, η σιωπή δεν αποτελεί λύση. Ίσως να είναι και συνενοχή. Όμως και το αδιέξοδο είναι ολοφάνερο, ε; 

Η σκηνοθέτιδα μέσω του υπέροχου, λιτού σεναρίου της, πιάνει και μια άλλη παράμετρο όλου αυτού που βιώνει ο Αμπέλ, μιας που πρωταγωνίστρια είναι η Νορά. Η Νορά δέχεται τα απόνερα του bullying που υφίσταται ο αδελφός της. Ακούει εκφράσεις σκληρές, κουβέντες που την πληγώνουν, ενώ βιώνει και αποκλεισμούς. Θέλει απεγνωσμένα να ενταχθεί κι όλα όσα συμβαίνουν στον αδελφό της, δεν της το επιτρέπουν. Γι' αυτό και – κάποια στιγμή – θα στραφεί εναντίον του! Για πόσο; Σε μια εποχή υπέρμετρου μαξιμαλισμού, όπου – λανθασμένα – κάποιοι δημιουργοί έχουν πειστεί πως όσο μεγαλύτερη σε διάρκεια είναι η ταινία τους, τόσο πιο σπουδαία-οι είναι, έρχεται τούτη η ταινία και μέσα σε 72 λεπτά λέει τα πάντα. Λιτή και to the point μας χαρίζει μια κινηματογραφική ταινία, που μπορεί να «αγκαλιάσει» τον θεατή της χωρίς να τον πετάξει έξω με μεγαλοστομίες και δηθενιές. Αντέστε.

Στις δικές μας αίθουσες? Στις 6 Οκτωβρίου 2022 από την Cinobo!