Στη Γη του Άγριου Μελιού
των Tamara Kotevska, Ljubomir Stefanov.
«Πάρε το μισό, άφησε το μισό»
του Θόδωρου Γιαχουστίδη (@PAOK1969) 
Μακάρι να ήταν όλα μέλι – γάλα...
Αυτό είναι το πρώτο μεγάλου μήκους ντοκιμαντέρ στη φιλμογραφία τόσο της Tamara Kotevska όσο και του Ljubomir Stefanov, που το σκηνοθέτησαν. Τα γυρίσματα της ταινίας κράτησαν τρία ολόκληρα χρόνια και το συνολικό υλικό που συγκεντρώθηκε ξεπερνάει τις 300 ώρες! Τα γυρίσματα έγιναν σε μια περιοχή της Βόρειας Μακεδονίας στην οποία, μετά τη λήξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, υπήρξε συμφωνία μεταξύ της – τότε ενωμένης – Γιουγκοσλαβίας και της Τουρκίας να εγκατασταθούν πληθυσμοί Τούρκων. Αυτοί όμως τελικά δεν έμειναν εκεί, μιας και το κράτος έχασε το ενδιαφέρον του για αυτήν την δύσκολη, πολύ ξηρή περιοχή χωρίς βλάστηση, χωρίς νερό, χωρίς γεωργία. Δεν υπάρχουν δρόμοι, δεν υπάρχει ηλεκτρικό ρεύμα, δεν υπάρχει τίποτα. Έχει σχεδόν εγκαταλειφθεί από τη δεκαετία του 1950. Η γλώσσα που μιλάει η πρωταγωνίστρια του ντοκιμαντέρ, η Χατίτζε, είναι μια αρχαία οθωμανική διάλεκτος, που καμία σχέση δεν έχει με τα σύγχρονα τούρκικα. Η Χατίτζε απλά μετέφραζε στους δημιουργούς του ντοκιμαντέρ όσα λέγονταν κατά τη διάρκεια της ταινίας στην συγκεκριμένη διάλεκτο που ομιλείται στη Βόρεια Μακεδονία.
Η ταινία Στη Γη του Άγριου Μελιού (Honeyland) έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα της στο περσινό φεστιβάλ του Σάντανς, στις 28 Ιανουαρίου του 2019. Υπήρξε η πλέον βραβευμένη ταινία του φεστιβάλ, καθώς τιμήθηκε (στο τμήμα World Cinema – Documentary) με το Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής, με το Βραβείο Καλύτερης Φωτογραφίας και με το Ειδικό Βραβείο Impact for Change. Την πανελλήνια πρεμιέρα της η ταινία την πραγματοποίησε τον περασμένο Σεπτέμβριο στο φεστιβάλ Αθηνών «Νύχτες Πρεμιέρας», όπου τιμήθηκε με τη Χρυσή Αθηνά Καλύτερου Ντοκιμαντέρ. Τέλος, υπήρξε η μοναδική ταινία στην ιστορία των Όσκαρ που είχε ταυτόχρονα υποψηφιότητα καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας και καλύτερου ντοκιμαντέρ!
Η υπόθεση: Η Χατίτζε είναι μια 55χρονη γυναίκα, ανύπαντρη, που ζει μαζί με την μισότυφλη, γηραιά μητέρα της, τη Ναζιφέ, σε ένα εγκαταλελειμμένο, έρημο χωριό, κάπου στη Βόρεια Μακεδονία. Το σπίτι τους είναι «καμαρούλα μια σταλιά, δύο επί τρία», ρεύμα δεν διαθέτουν, νερό προμηθεύονται από τη διπλανή πηγή (ή, τον χειμώνα, μέσω του λιώσιμου του χιονιού). Ζουν σε συνθήκες, πρωτόγονες, όπως θα έλεγε οποιοσδήποτε μοσχαναθρεμμένος εκπρόσωπος του σύγχρονου τρόπο ζωής. Βασική, αν όχι μοναδική, πηγή εισοδήματος για την Χατίτζε, είναι το μέλι.
Τελευταία μιας σειράς γενεών μελισσοκόμων άγριου μελιού, η Χατίτζε βγάζει μικρές παρτίδες αγνού προϊόντος, το οποίο και πουλάει στην πλησιέστερη πόλη, σε απόσταση 20 χιλιομέτρων - τεσσάρων ωρών με τα πόδια. Επιβιώνει λοιπόν συλλέγοντας το μέλι από τα ημιάγρια μελίσσια της, παίρνοντας το μισό για εκείνη κι αφήνοντας το άλλο μισό για τις μέλισσες. Όταν μια θορυβώδης οικογένεια, άνδρας, γυναίκα, επτά ανυπάκουα παιδιά, που τα μέλη της ανήκουν στην ίδια μουσουλμανική μειονότητα με την Χατίτζε, έρθει να εγκατασταθεί δίπλα της, δεν θα είναι πια μόνη, θα αποκτήσει παρέα, θα το δει το όλο πράγμα με πολύ θετική διάθεση. Όταν όμως εκείνοι αποφασίσουν να ασχοληθούν, πέρα από την εκτροφή αγελάδων, και με την (πολύ προσοδοφόρα, όπως υπολογίζουν) μελισσοκομία, παραβλέποντας τον κανόνα του μισού-μισού, η ισορροπία στη φύση και η ίδια η ζωή της Χατίτζε θα διαταραχθεί με τρόπους απρόβλεπτους.
Η άποψή μας: Τι ταινιάρα είναι αυτή! Τι απολαυστικό, πλούσιο, χορταστικό, γεμάτο συναισθήματα σινεμά! Τι όμορφο να το βλέπεις! Τι συναρπαστική πρωταγωνίστρια, τόσο «άσχημη» εξωτερικά με την τρέχουσα αντίληψη περί ομορφιάς, μα με τόσο μεγαλείο μέσα της! Οι δύο σκηνοθέτες, έχοντας απεριόριστη ελευθερία στα γυρίσματα, κατόρθωσαν να φτιάξουν μια ταινία – πραγματική φέτα ζωής, όπου μπόρεσαν να συγκεράσουν πολλά και διαφορετικά πράγματα. Αρχικά, βλέπουμε το πορτρέτο μιας δυναμικής γυναίκας. Μιας γυναίκας σκληραγωγημένης, που ζει σε αρμονία με τη φύση, που δεν παραπονιέται ποτέ (εντάξει, λίγο για το ότι δεν παντρεύτηκε και δεν απέκτησε παιδιά), που παλεύει με αυτά που έχει, που δεν υποκύπτει στο θανάσιμο αμάρτημα της πλεονεξίας.
Έπειτα, παρακολουθούμε τη σχέση της με τη μητέρα της. Στις υπέροχες σκηνές των δυο τους, τις περισσότερες φωτισμένες μόνο από το φως ενός κεριού ή ξύλων που καίγονται στη σόμπα, έχουμε ατόφια ανθρώπινη επαφή, σε επίπεδο που μας έχει από καιρό εγκαταλείψει, σε ένα βάθος τόσο μεγάλο, με μεγάλο κοντράστ απέναντι στις σημερινές σχέσεις της επιφάνειας. Μετά, έχουμε ένα ντοκιμαντέρ εξόχως οικολογικό. Που τονίζει με παραπάνω από έναν τρόπους, πως τα πάντα είναι θέμα ισορροπίας. Ναι ρε φίλε, πάρε το μισό μέλι αλλά άσε το άλλο μισό μέλι, για να συνεχίσει να υπάρχει το μελίσσι. Γιατί όσο υπάρχει μελίσσι κι εσύ κάθε επόμενο χρόνο θα μπορείς και πάλι να πάρεις μέλι. Και το μελίσσι θα συνεχίσει να υφίσταται και όλοι θα είναι ευχαριστημένοι.
Μετά, μιλάει για τον... καπιταλισμό! Που δείχνει το άθλιό του πρόσωπο όταν πιεστικοί τύποι (ο Βόσνιος έμπορος) βρίσκουν πανεύκολα (γιατί ξέρουν τον τρόπο) τα κουμπιά αδύναμων ανθρώπων (ο πάτερ φαμίλιας της νομαδικής οικογένειας) και κάνουν τη δουλειά τους, οδηγώντας όμως σε υπερεξάντληση των πόρων, αδιαφορώντας για το επικείμενο τέλος! Να πάρουμε τώρα πολύ μέλι και ποιος νοιάζεται για το αύριο! Να ζήσουμε τώρα καλά και ποιος νοιάζεται για το αύριο! Όλα τα μέλη της οικογένειας λένε ολοφάνερα ψέματα μπροστά στα μούτρα της Χατίτζε! Της Χατίτζε που τους καλωσόρισε, που τους δέχτηκε με αγάπη και αγνότητα, που δεν είχε κανένα πρόβλημα να μοιραστεί μαζί τους τα μυστικά της μελισσοκομίας (ίσα ίσα) αλλά εντέλει βρέθηκε προδομένη.
Η σκηνή κατά την οποία κάποια από τα μέλη της οικογένειας κόβουν το δέντρο στο ποταμάκι για να πάρουν το μέλι και να καταστρέψουν το τελευταίο μελίσσι, που θα βοηθούσε την Χατίτζε να ορθοποδήσει, είναι μία από τις πιο βίαιες που έχω δει προσωπικά στο σινεμά! Σε κάνει να νιώθεις έξω φρενών, τρελαμένος και ακόμα περισσότερο επειδή αδυνατείς να κάνεις κάτι! Πώς υα μπορούσες άλλωστε; Εσύ είσαι καθισμένος στην πολυθρόνα του σινεμά κι αυτά που βλέπεις έχουν συμβεί και τα παρακολουθείς στη μεγάλη οθόνη! Κι όμως, θέλεις να σηκωθείς, να μπεις μέσα στην ταινία και να αρχίζεις να τους σφαλιαρίζεις! Τι κάνετε ρε μαλάκες;
Είχα να νιώσω έτσι σε ταινία από τότε που... μίσησα (σωματικό μίσος, όχι αστεία) την νοσοκόμα Φλέτσερ, η οποία ασκεί εξουσία – επειδή μπορεί – και καταστρέφει (χωρίς να το θέλει – και καλά) τον Τζακ Νίκολσον και τα άλλα παιδιά στην εκπληκτική «Φωλιά του κούκου»! Τρομερό, πραγματικά. Και σε κάνει να σκεφτείς. Μπορείς να κρίνεις ηθικά και να καταδικάσεις την οικογένεια; Τόσα ξέρουν τόσα κάνουν. Και ο Χουσεϊν, ο πάτερ φαμίλιας που λέγαμε, για να ταΐσει τη φτωχή του οικογένεια προσπαθεί. Ε, ναι λοιπόν, τα πράγματα καταλήγουν στο γνωστό: είναι ο καπιταλισμός ηλίθιε... Η διεύθυνση φωτογραφίας είναι μαγική! Η πρώτη σκηνή, με την Χατίτζε να περπατάει σε ένα μονοπάτι, πάνω στα βουνά, με κίνδυνο ανά πάσα στιγμή να πέσει στο κενό, είναι απίθανη!
Γενικώς, απίθανη ταινία. Το ότι μας έρχεται από τη Βόρεια Μακεδονία θα κάνει αρκετούς να κλοτσήσουν. Ξίδι! Αυτοί θα χάσουν. Εσείς μην χάσετε την ευκαιρία να απολαύσετε αυτό το τρομερό φιλμ. Που έχει όλη τη γλύκα του μελιού. Αλλά και όλη την πίκρα που αφήνει η συνειδητοποίηση πως αυτός ο κόσμος, ο μικρός, ο μέγας, δεν θα αλλάξει ποτέ. Τουλάχιστον, όχι όσο μειώνονται οι Χατιτζέ. Και οι μέλισσες...
Η υπόθεση: Η Χατίτζε είναι μια 55χρονη γυναίκα, ανύπαντρη, που ζει μαζί με την μισότυφλη, γηραιά μητέρα της, τη Ναζιφέ, σε ένα εγκαταλελειμμένο, έρημο χωριό, κάπου στη Βόρεια Μακεδονία. Το σπίτι τους είναι «καμαρούλα μια σταλιά, δύο επί τρία», ρεύμα δεν διαθέτουν, νερό προμηθεύονται από τη διπλανή πηγή (ή, τον χειμώνα, μέσω του λιώσιμου του χιονιού). Ζουν σε συνθήκες, πρωτόγονες, όπως θα έλεγε οποιοσδήποτε μοσχαναθρεμμένος εκπρόσωπος του σύγχρονου τρόπο ζωής. Βασική, αν όχι μοναδική, πηγή εισοδήματος για την Χατίτζε, είναι το μέλι.
Τελευταία μιας σειράς γενεών μελισσοκόμων άγριου μελιού, η Χατίτζε βγάζει μικρές παρτίδες αγνού προϊόντος, το οποίο και πουλάει στην πλησιέστερη πόλη, σε απόσταση 20 χιλιομέτρων - τεσσάρων ωρών με τα πόδια. Επιβιώνει λοιπόν συλλέγοντας το μέλι από τα ημιάγρια μελίσσια της, παίρνοντας το μισό για εκείνη κι αφήνοντας το άλλο μισό για τις μέλισσες. Όταν μια θορυβώδης οικογένεια, άνδρας, γυναίκα, επτά ανυπάκουα παιδιά, που τα μέλη της ανήκουν στην ίδια μουσουλμανική μειονότητα με την Χατίτζε, έρθει να εγκατασταθεί δίπλα της, δεν θα είναι πια μόνη, θα αποκτήσει παρέα, θα το δει το όλο πράγμα με πολύ θετική διάθεση. Όταν όμως εκείνοι αποφασίσουν να ασχοληθούν, πέρα από την εκτροφή αγελάδων, και με την (πολύ προσοδοφόρα, όπως υπολογίζουν) μελισσοκομία, παραβλέποντας τον κανόνα του μισού-μισού, η ισορροπία στη φύση και η ίδια η ζωή της Χατίτζε θα διαταραχθεί με τρόπους απρόβλεπτους.
Η άποψή μας: Τι ταινιάρα είναι αυτή! Τι απολαυστικό, πλούσιο, χορταστικό, γεμάτο συναισθήματα σινεμά! Τι όμορφο να το βλέπεις! Τι συναρπαστική πρωταγωνίστρια, τόσο «άσχημη» εξωτερικά με την τρέχουσα αντίληψη περί ομορφιάς, μα με τόσο μεγαλείο μέσα της! Οι δύο σκηνοθέτες, έχοντας απεριόριστη ελευθερία στα γυρίσματα, κατόρθωσαν να φτιάξουν μια ταινία – πραγματική φέτα ζωής, όπου μπόρεσαν να συγκεράσουν πολλά και διαφορετικά πράγματα. Αρχικά, βλέπουμε το πορτρέτο μιας δυναμικής γυναίκας. Μιας γυναίκας σκληραγωγημένης, που ζει σε αρμονία με τη φύση, που δεν παραπονιέται ποτέ (εντάξει, λίγο για το ότι δεν παντρεύτηκε και δεν απέκτησε παιδιά), που παλεύει με αυτά που έχει, που δεν υποκύπτει στο θανάσιμο αμάρτημα της πλεονεξίας.
Έπειτα, παρακολουθούμε τη σχέση της με τη μητέρα της. Στις υπέροχες σκηνές των δυο τους, τις περισσότερες φωτισμένες μόνο από το φως ενός κεριού ή ξύλων που καίγονται στη σόμπα, έχουμε ατόφια ανθρώπινη επαφή, σε επίπεδο που μας έχει από καιρό εγκαταλείψει, σε ένα βάθος τόσο μεγάλο, με μεγάλο κοντράστ απέναντι στις σημερινές σχέσεις της επιφάνειας. Μετά, έχουμε ένα ντοκιμαντέρ εξόχως οικολογικό. Που τονίζει με παραπάνω από έναν τρόπους, πως τα πάντα είναι θέμα ισορροπίας. Ναι ρε φίλε, πάρε το μισό μέλι αλλά άσε το άλλο μισό μέλι, για να συνεχίσει να υπάρχει το μελίσσι. Γιατί όσο υπάρχει μελίσσι κι εσύ κάθε επόμενο χρόνο θα μπορείς και πάλι να πάρεις μέλι. Και το μελίσσι θα συνεχίσει να υφίσταται και όλοι θα είναι ευχαριστημένοι.
Μετά, μιλάει για τον... καπιταλισμό! Που δείχνει το άθλιό του πρόσωπο όταν πιεστικοί τύποι (ο Βόσνιος έμπορος) βρίσκουν πανεύκολα (γιατί ξέρουν τον τρόπο) τα κουμπιά αδύναμων ανθρώπων (ο πάτερ φαμίλιας της νομαδικής οικογένειας) και κάνουν τη δουλειά τους, οδηγώντας όμως σε υπερεξάντληση των πόρων, αδιαφορώντας για το επικείμενο τέλος! Να πάρουμε τώρα πολύ μέλι και ποιος νοιάζεται για το αύριο! Να ζήσουμε τώρα καλά και ποιος νοιάζεται για το αύριο! Όλα τα μέλη της οικογένειας λένε ολοφάνερα ψέματα μπροστά στα μούτρα της Χατίτζε! Της Χατίτζε που τους καλωσόρισε, που τους δέχτηκε με αγάπη και αγνότητα, που δεν είχε κανένα πρόβλημα να μοιραστεί μαζί τους τα μυστικά της μελισσοκομίας (ίσα ίσα) αλλά εντέλει βρέθηκε προδομένη.
Η σκηνή κατά την οποία κάποια από τα μέλη της οικογένειας κόβουν το δέντρο στο ποταμάκι για να πάρουν το μέλι και να καταστρέψουν το τελευταίο μελίσσι, που θα βοηθούσε την Χατίτζε να ορθοποδήσει, είναι μία από τις πιο βίαιες που έχω δει προσωπικά στο σινεμά! Σε κάνει να νιώθεις έξω φρενών, τρελαμένος και ακόμα περισσότερο επειδή αδυνατείς να κάνεις κάτι! Πώς υα μπορούσες άλλωστε; Εσύ είσαι καθισμένος στην πολυθρόνα του σινεμά κι αυτά που βλέπεις έχουν συμβεί και τα παρακολουθείς στη μεγάλη οθόνη! Κι όμως, θέλεις να σηκωθείς, να μπεις μέσα στην ταινία και να αρχίζεις να τους σφαλιαρίζεις! Τι κάνετε ρε μαλάκες;
Είχα να νιώσω έτσι σε ταινία από τότε που... μίσησα (σωματικό μίσος, όχι αστεία) την νοσοκόμα Φλέτσερ, η οποία ασκεί εξουσία – επειδή μπορεί – και καταστρέφει (χωρίς να το θέλει – και καλά) τον Τζακ Νίκολσον και τα άλλα παιδιά στην εκπληκτική «Φωλιά του κούκου»! Τρομερό, πραγματικά. Και σε κάνει να σκεφτείς. Μπορείς να κρίνεις ηθικά και να καταδικάσεις την οικογένεια; Τόσα ξέρουν τόσα κάνουν. Και ο Χουσεϊν, ο πάτερ φαμίλιας που λέγαμε, για να ταΐσει τη φτωχή του οικογένεια προσπαθεί. Ε, ναι λοιπόν, τα πράγματα καταλήγουν στο γνωστό: είναι ο καπιταλισμός ηλίθιε... Η διεύθυνση φωτογραφίας είναι μαγική! Η πρώτη σκηνή, με την Χατίτζε να περπατάει σε ένα μονοπάτι, πάνω στα βουνά, με κίνδυνο ανά πάσα στιγμή να πέσει στο κενό, είναι απίθανη!
Γενικώς, απίθανη ταινία. Το ότι μας έρχεται από τη Βόρεια Μακεδονία θα κάνει αρκετούς να κλοτσήσουν. Ξίδι! Αυτοί θα χάσουν. Εσείς μην χάσετε την ευκαιρία να απολαύσετε αυτό το τρομερό φιλμ. Που έχει όλη τη γλύκα του μελιού. Αλλά και όλη την πίκρα που αφήνει η συνειδητοποίηση πως αυτός ο κόσμος, ο μικρός, ο μέγας, δεν θα αλλάξει ποτέ. Τουλάχιστον, όχι όσο μειώνονται οι Χατιτζέ. Και οι μέλισσες...
Στις δικές μας αίθουσες? Στις 20 Φεβρουαρίου 2020 από την Cinobo!
