Ο Alexander Payne επισκέπτεται συχνότατα τη Θεσσαλονίκη και είναι καλός φίλος του φεστιβάλ. Έφερε την πρώτη του ταινία, το «Πολίτης Ρουθ» (Citizen Ruth, 1996) στο φεστιβάλ, στο διαγωνιστικό του τμήμα! Και μέσα στα επόμενα 21 χρόνια (!!!) προβλήθηκαν εδώ πέντε από τις επτά μεγάλου μήκους ταινίες του, ενώ ο ίδιος έχει έρθει και ως μέλος ή ως πρόεδρος της κριτικής επιτροπής του φεστιβάλ, άλλες δύο φορές! Μερικά ακόμα νούμερα που αφορούν την τελευταία του ταινία, το
«Μικρόκοσμος» (Downsizing) έχουν το ενδιαφέρον τους. Αυτή είναι η πέμπτη φορά που συνεργάζεται στο σενάριο ταινίας του με τον Jim Taylor. Είναι η τέταρτη φορά που συνεργάζεται με τον Phedon Papamichael χρησιμοποιώντας τον ως διευθυντή φωτογραφίας. Ο πιο μόνιμος από τους μόνιμους συνεργάτες του Payne, όμως, είναι ο μοντέρ του, ο Kevin Tent: έχει μοντάρει όλες τις ταινίες του Payne, και τις επτά! Να πούμε πως με τούτη την ταινία ο Payne συμμετείχε στο διαγωνιστικό τμήμα του περασμένου φεστιβάλ Βενετίας. Κι εδώ, στο δικό μας φεστιβάλ ήταν στο τμήμα «Ειδικές Προβολές».
Η υπόθεση: Ο Πολ Σαφράνεκ είναι ένας εργοθεραπευτής, που θα ήθελε να είχε καταφέρει να γίνει γιατρός. Είναι παντρεμένος, είναι στριμωγμένος οικονομικά, και τρελαίνεται που δυσκολεύεται να ικανοποιήσει την ανάγκη της γυναίκας του να μετακομίσουν σε μεγαλύτερο σπίτι και να ζήσουν μια καλύτερη ζωή. Όλα θα αλλάξουν όταν μάθει για τη διαδικασία της «Σμίκρυνσης». Νορβηγοί επιστήμονες, προκειμένου να σώσουν τη Γη από τον υπερπληθυσμό, ανακάλυψαν μια φόρμουλα μέσω της οποίας οι άνθρωποι μικραίνουν και φτάνουν στα 12 εκατοστά ύψος! Οπότε, καταναλώνουν σαφώς λιγότερο, άρα βοηθούν στο να μην εξαντληθούν τα αποθέματα του πλανήτη μας. Αλλά και η ζωή τους βελτιώνεται τα μάλα, καθώς μπορούν να ζήσουν ως πλούσιοι χωρίς να ξοδεύουν πολλά χρήματα. Με τα πολλά το ζεύγος Σαφράνεκ αποφασίζει να περάσει τη διαδικασία. Τελευταία στιγμή, όμως, η γυναίκα του Πολ κάνει πίσω. Αφήνοντάς τον μέσα στην κατάθλιψη. Τα πράγματα θα ξανα-αλλάξουν όταν ο Πολ αρχίσει να κάνει παρέα με τον «ενοχλητικό» γείτονά του, τον Σέρβο Ντούσαν, και την καθαρίστρια του Ντούσαν, την αντικαθεστωτική Βιετναμέζα Νγκοκ Λαν...
Η άποψή μας: Είναι πολύ μεγάλο επίτευγμα για έναν δημιουργό να φτιάχνει μια ταινία που σε κάθε της στιγμή μπορεί και να μπατάρει εξαιτίας του ιδιόμορφου σεναρίου της, αλλά όχι μόνον καταφέρνει να «περάσει απέναντι» με επιτυχία, αλλά να κερδίσει και τους θεατές της. Ναι, φλερτάρει με το... γελοίο ανά πάσα στιγμή το high-concept κατά μία έννοια σενάριο, αλλά αποδεικνύεται για άλλη μια φορά στην περίπτωση του διδύμου Payne - Taylor, έξοχο! Κι αυτό επειδή ο Payne εστιάζει στον άνθρωπο. Όσο μικρός κι αν είναι! «Γίνετε μικροί για να ζήσετε τη μεγάλη ζωή» είναι σαν να λένε τα διαφημιστικά των εταιριών που αναλαμβάνουν να φέρουν την ανθρωπότητα στο... ύψος των περιστάσεων. Και πάλι, όμως, η επαναστατική (!) αυτή αλλαγή δεν αφορά τους φτωχούς, που δεν έχουν στον ήλιο μοίρα. Ούτε, εννοείται, τους πλούσιους: γιατί να γίνει κάποιος μικρούλης όταν μπορεί να ζήσει σαν βασιλιάς μεγάλος;
Όχι, η αλλαγή αφορά στη μεσαία τάξη! Στους αστούς! Που τη βγάζουν καθαρή με την καθημερινότητα, που ονειρεύονται μια καλύτερη ζωή και τους παρέχεται χειροπιαστά η ευκαιρία να την ζήσουν επιτέλους! Με τα λεφτά που ήδη διαθέτουν στον κόσμο των μεγάλων μπορούν να ζήσουν υπέροχα στον κόσμο των μικρών. Χωρίς να χρειάζεται καν να δουλεύουν! Βεβαίως, μας λέει εκκωφαντικά ο Payne χωρίς να κάνει καμία λεκτική νύξη στο σενάριο, κατά πως φαίνεται, μια κοινωνία για να λειτουργήσει, απαιτεί διαστρωμάτωση. Θα μπορούσε να προκύψει με όλα αυτά μια αταξική κοινωνία! Μπα, χρειάζονται καθαρίστριες, χρειάζονται αδικημένοι, χρειάζονται φτωχοί που γίνονται μικροί... λαθραία! Ή άνθρωποι αγωνιστές που... τιμωρούνται και γίνονται μικροί! Και μπαίνουν κι αυτοί στον μικρόκοσμο. Μόνο που ζουν έξω από την ειδυλλιακή εικόνα. Πέρα από το Τείχος (τρομερή επίθεση στον Τραμπ και το τείχος που ήθελε να χτίσει στα σύνορα με το Μεξικό)! Και αρρωσταίνουν. Και δεν μπορούν να σωθούν επειδή δεν έχουν λεφτά να πάνε στο νοσοκομείο ή να πάρουν φάρμακα!
Η κριτική του Payne στο σύγχρονο δυτικό κόσμο είναι ανηλεής! Ιδίως στις ΗΠΑ! Η σκηνή όπου ο Ντούσαν (κι όχι Ντουσάν ρε παιδιά, δηλαδή, έλεος!) του Christoph Waltz και ο Konrad του θεού Udo Kier σκάνε στα γέλια αναφερόμενοι στην Αμερική, είναι τόσο δυνατή όσο να έβριζαν επί 10λεπτο με τα χειρότερα, πραγματικά επιχειρήματα την μοναδική υπερδύναμη που μας έμεινε αμανάτι στον κόσμο! Αργά αλλά σταθερά οι πραγματικές προθέσεις των δημιουργών της ταινίας αποκαλύπτονται: If you can't change the world, change yourself, που έλεγαν και οι The The. Ο Πολ μπήκε σε όλη αυτήν την περιπέτεια για να καλυτερέψει τη ζωή του, τεμπέλικα. Έχοντας στο πίσω μέρος του μυαλού του ότι βοηθάει και τον πλανήτη. Εντέλει, μετά την γνωριμία του με τη Βιετναμέζα, αλλάζει τον εαυτό του. Τη βλέπει αυτήν τη δύναμη της φύσης, που ξεκινάει ωσάν ένα κινούμενο στερεότυπο (έστω με ένα πόδι!) και καταλήγει ένα φοβερό πρότυπο, και επηρεάζεται. Πώς μπορείς να σώσεις τον πλανήτη; Σώζοντας τον διπλανό σου! Βοηθώντας τον συνάνθρωπό σου. Ανιδιοτελώς. Με ίχνος εγωισμού μέσα σου. Ταπεινά. Κι ας είναι αποφάγια αυτά που μοιράζεις. Θα πετιόνταν και δεν θα βοηθούσες κανέναν. Εδώ, αναγκαστικά, ο Payne, δεν προτείνει πιο... επαναστατικές λύσεις. Ας είναι. Αποφάγια; Αποφάγια! Ο Πολ αλλάζει. Καταλαβαίνει. Νιώθει. Γίνεται καλύτερος άνθρωπος. Τι λέω: γίνεται άνθρωπος! Έχει τόσα πολλά πράγματα με τα οποία μπορείς να καταπιαστείς στην ταινία. Τόσες αναφορές, τόσο αστείες σκηνές, τόσο ωραίες ιδέες. Και με τρομερή οικονομία, έτσι;
Δεν πρέπει να ξεχειλώσει όλο αυτό και δεν ξεχειλώνει! Δύο ώρες και ένα τέταρτο διάρκεια και περνάει σαν νεράκι! Η διαδικασία σμίκρυνσης έχει πλάκα, ιδίως με τις... σπάτουλες με τις οποίες οι μεγάλοι βάζουν αυτούς που μόλις έγιναν μικροί στα κρεβάτια τους. Σαν να έχουν βγάλει άλλη μια φουρνιά από κουλουράκια! Η σκηνή στο πάρτι είναι τρομερή και να πω την αμαρτία μου, ο πάντα μέτριος Matt Damon, εδώ αποδίδει φανταστικά αυτόν που έχει πάρει ναρκωτικά και είναι... ευτυχισμένος! Την παράσταση όμως σε ότι αφορά τις ερμηνείες τις κλέβουν δύο: ο απίστευτος Christoph Waltz και η Hong Chau. Πολύ καλός και ο Rolf Lassgård, γνωστός μας από το «Ο κύριος Όβε» στον πρώτο αγγλόφωνο ρόλο του, αλλά και η Lora Dern στο δικό της... μικρό ρόλο! Και τα οχτώ διαφορετικά είδη γαμησιού (!!!) που παραθέτει η αγαπημένη μας Βιετναμέζα βγάζουν γέλιο και γενικώς όλοι μπορούν κάτι για να γελάσουν ή να συγκινηθούν παρακολουθώντας την ταινία. Και ναι, στη σκηνή του πάρτι, μια παρέα μιλάει άπταιστα ελληνικά! Έτσι, για να μην ξεχνιόμαστε.
Πολύ σπουδαία ταινία από έναν σκηνοθέτη που ξέρει να κάνει ακριβώς αυτό: πολύ σπουδαίες ταινίες!
(η ταινία ολοκλήρωσε τις προβολές της στο φεστιβάλ – έχει διανομή και θα βγει στις αίθουσες της χώρας μας από την Uip στις 4 Ιανουαρίου του 2018)
Η ταινία
«Εντός ορίων» (Insyriated) του
Philippe Van Leeuw είναι μια ταινία μυθοπλασίας – ίσως η πρώτη – η οποία μιλάει για τη χαίνουσα πληγή της κατάστασης στη σύγχρονη Συρία με τον εμφύλιο πόλεμο ανάμεσα στους υποστηρικτές του Άσαντ και τους αντάρτες υποστηρικτές των Isis. Αυτή είναι η δεύτερη μεγάλου μήκους ταινία του Van Leeuw. Η προηγούμενή του, το «Le jour où Dieu est parti en voyage» προβλήθηκε στο φεστιβάλ Θεσσαλονίκης του 2009 και μιλούσε για τη γενοκτονία στη Ρουάντα. Τη νέα του ταινία την είδαμε στην περασμένη Berlinale και στο φεστιβάλ μας προβάλλεται στο τμήμα «Ανοιχτοί Ορίζοντες».
Η υπόθεση: Σε ένα διαμέρισμα κάπου στη Συρία ενώ έξω μαίνεται πόλεμος, και ελεύθεροι σκοπευτές αλλά και βόμβες σκορπούν το θάνατο, η ενεργητική Ουμ Γιαζάν προσπαθεί απεγνωσμένα να κρατήσει ενωμένη την οικογένειά της. Έχει να αντιμετωπίσει βασικές ελλείψεις, όπως εκείνη του νερού. Κάθε έξοδος από το διαμέρισμα ισοδυναμεί με φλερτ με το θάνατο ενώ συχνές είναι και οι επισκέψεις ανδρών, που χτυπούν την αμπαρωμένη πόρτα του διαμερίσματος με θολές και σκοτεινές προθέσεις. Θα καταφέρουν να τη βγάλουν καθαρή κι αυτή τη μέρα; Πώς θα αντιμετωπίσουν τις ακραίες καταστάσεις που θα βιώσουν; Και θα μπορέσει να επιστρέψει ο σύζυγός της Ουμ Γιαζάν, κάτι που εκείνη προσδοκά με μεγάλη αγωνία;
Η άποψή μας: Ο τίτλος της ταινίας παίζει με το «infuriated», το να γίνεται κάποιος δηλαδή κάποιος έξω φρενών με τις καταστάσεις που καλείται να αντιμετωπίσει. Και βέβαια, με τη «Συρία» μέσα στον τίτλο τα πράγματα γίνονται πιο ξεκάθαρα. Το σπίτι, ο τόπος ευτυχίας της οικογένειας τον παλιό καιρό, μετατρέπεται σε μια μεγάλη φυλακή. Κανείς δεν μπορεί να βγει από αυτήν γιατί έξω παραμονεύει ο θάνατος. Και κανείς δεν πρέπει να μπει σε αυτήν, όχι κάποιος που δεν ανήκει στην ευρύτερη οικογένεια τουλάχιστον, καθότι μόνο περισσότερο κακό μπορεί να προκαλέσει. Το πρόβλημα με την ταινία του Van Leeuw είναι πως παρά τις καλές της προθέσεις και την προσπάθεια να (επι)κοινωνήσει στον υπόλοιπο κόσμο το θέμα της Συρίας, ο δημιουργός της από τη μια επιλέγει έναν πολύ ελλειπτικό τρόπο παρουσίασης όλων αυτών και από την άλλη σκιαγραφεί τους κακούς με όλα τα κλισέ αυτού του κόσμου. Και λέω «σκιαγραφεί» τους κακούς καθώς ποτέ δεν τους κατονομάζει. Μα ποιοι είναι αυτοί οι κακοί τέλος πάντων;
Ο Van Leeuw θέτει μια σειρά από ηθικά διλήμματα που καταπιέζουν τον θεατή. Η σκηνή του βιασμού πχ είναι σκληρή μεν αλλά και γραφική ταυτόχρονα. Εντάξει, καταλαβαίνουμε γιατί τη χρησιμοποιεί ο σκηνοθέτης. Μέσα στο διαμέρισμα – φυλακή, οι πολλοί μπορούν να προστατευθούν πίσω από κλειδωμένες πόρτες ενώ για τη σωτηρία των πολλών ένα μέλος θα βιώσει τα πάνδεινα. Είναι ηθικά σωστό; Μήπως η Ουμ Γιαζάν θα μπορούσε να αντιδράσει διαφορετικά; Η Hiam Abbass για άλλη μια φορά είναι εξαιρετική στο ρόλο της, όμως από την ταινία περιμέναμε περισσότερα. Και το γεγονός ότι κατά 90% όλη η δράση λαμβάνει χώρα στον περίκλειστο χώρο ενός διαμερίσματος το όλον θυμίζει θεατρικό. Over and out.
(η ταινία προβάλλεται την Παρασκευή 10 Νοεμβρίου στις 20.15 στην αίθουσα Παύλος Ζάννας στο Ολύμπιον – έχει διανομή και θα βγει στις αίθουσες της χώρας μας από την Danaos Films χωρίς να έχει ακόμα ημερομηνία εξόδου)
Η Παλαιστίνια Annemarie Jacir έχει γράψει, σκηνοθετήσει και αναλάβει χρέη παραγωγού σε περισσότερες από 16 ταινίες. Η μικρού μήκους ταινία της «Like Twenty Impossibles» (2003) ήταν η πρώτη αραβική ταινία μικρού μήκους στην ιστορία που επιλέχθηκε ως επίσημη συμμετοχή στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου των Καννών και, συνεχίζοντας την εντυπωσιακή της πορεία, διακρίθηκε ως φιναλίστ για τα Βραβεία της Αμερικανικής Ακαδημίας. Η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία της «Salt of this Sea» έκανε το ντεμπούτο του στο τμήμα «Ένα κάποιο βλέμμα» του Φεστιβάλ των Καννών και απέσπασε διθυραμβικές κριτικές. Ήταν η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία που γυρίστηκε ποτέ από γυναίκα στην Παλαιστίνη, όπως και η πρώτη ταινία από την ίδια χώρα που προτάθηκε για Βραβείο Όσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας. Το «Όταν σε είδα» (When I Saw you, 2012, που προβλήθηκε στο 54ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης) κέρδισε, μεταξύ άλλων, το Βραβείο Ασιατικής Ταινίας στο 63ο Διεθνές Κινηματογραφικό Φεστιβάλ του Βερολίνου. Η τελευταία της ταινία «Wajib» έλαβε μέρος στο διαγωνιστικό τμήμα του περασμένου φεστιβάλ του Λοκάρνο και αποτελεί την πρόταση της Παλαιστίνης για το ξενόγλωσσο Όσκαρ! Στο φεστιβάλ μας η ταινία προβάλλεται στο τμήμα «Ανοιχτοί Ορίζοντες» ενώ η σκηνοθέτιδα είναι η πρόεδρος της φετινής κριτικής επιτροπής του φεστιβάλ!
Η υπόθεση: Στην Παλαιστίνη, κάθε φορά που μια γυναίκα παντρεύεται, οι άνδρες της οικογένειας οφείλουν να περάσουν από κάθε σπίτι συγγενών, φίλων, συναδέλφων στη δουλειά κτλ και να παραδώσουν αυτοπροσώπως το προσκλητήριο. Στη Ναζαρέτ λοιπόν, ο 60χρονος και βάλε δάσκαλος Αμπού αναλαμβάνει να φέρει εις πέρας το συγκεκριμένο καθήκον (σημείωση συντάκτη: αυτό σημαίνει ο τίτλος της ταινίας), καθώς είναι να παντρευτεί η αγαπημένη του κόρη, η Αμάλ. Σε αυτό του το καθήκον τον βοηθάει ο αρχιτέκτονας γιος του, Σάντι, ο οποίος ζει με τη σύντροφό του στην Ιταλία εδώ και πολλά, πολλά χρόνια και οι σχέσεις του με τον πατέρα του δεν είναι και οι καλύτερες δυνατές...
Η άποψή μας: Αυτή είναι μια μικρή το δέμας ταινία που τα πηγαίνει περίφημα μέσα στο περιορισμένο πλαίσιο δράσης της. Η σκηνοθέτιδα εννοείται ότι δεν θέλει να αλλάξει τον κόσμο με αυτήν την ταινία. Απλά, θέλει να μας παρουσιάσει ένα μικρό, οικογενειακό δράμα, με μπόλικο χιούμορ, χωρίς να περιφρονεί επ' ουδενί το ντεκόρ, που έχει να κάνει με το dna των Παλαιστινίων και την σχέση που έχουν σχηματίσει, τόσα χρόνια υπό κατοχή από τους Ισραηλινούς. Και το κάνει ως... road movie μέσα στην πόλη, με τους δύο άντρες πίσω από το τιμόνι, να εναλλάσσονται στη θέση του οδηγού, να ανταλλάσσουν κουβέντες και πειράγματα και να εκφράζουν πικρίες, απογοητεύσεις και γιατί όχι, ελπίδες. Οι δυο ηθοποιοί που υποδύονται τον πατέρα και τον γιο, είναι και στην πραγματικότητα πατέρας και γιος, κάτι που βοηθάει τα μάλα για να βγάλουν μιαν απίστευτη αυθεντικότητα στις ερμηνείες τους. Ο μπαμπάς είναι ξεροκέφαλος, καπνίζει παρά το γεγονός ότι δεν κάνει καλό στην υγεία του, αλλά στο θέμα των Ισραηλινών έχει μια πιο πραγματιστική σκοπιά στα πράγματα. Από την άλλη ο γιος μοιάζει λίγο σαν... χίπστερ, του αρέσει που ξαναβλέπει την γενέθλια πόλη του, αλλά είναι πιο σκληροπυρηνικός, καθώς η σύντροφός του προέρχεται από οικογένεια ηγετικών προσώπων της PLO!
Πέρα από το ότι οι δυο άντρες αγαπάνε ο ένας τον άλλο και θα πρέπει να παραμερίσουν κοσμοθεωρίες και εγωισμούς για να το πάρουν πραγματικά χαμπάρι, πολύ έξυπνα θέτει η ταινία και το ζήτημα του πως βλέπουν το ζήτημα της Παλαιστίνης οι διαφορετικές γενιές. Και η σκηνή στην οποία βγαίνει στη φόρα ακριβώς αυτή η αντιπαράθεση είναι και η καλύτερη σκηνή της ταινίας. Αυτή λίγο πριν το τέλος όπου ο πατέρας λέει στον γιο πως θέλει να καλέσει στον γάμο τον Ισραηλινό συνάδελφό του και ξεκινάει σύρραξη! Ο γιος κατηγορεί τον πατέρα πως αυτό που ζει δεν είναι ζωή, μιας που έχει χιλιάδες απαγορεύσεις, και πως ουσιαστικά τα «βρήκε» με τον εχθρό («μιλάς εβραϊκά καλύτερα από αυτούς», του λέει). Και ο πατέρας κατηγορεί τον γιο πως επέλεξε την εύκολη λύση, της φυγής: «εγώ είμαι εδώ, δεν είμαι εκτός για να κρίνω τα εντός», του λέει. Μέχρι αυτήν την έκρηξη – εκτός αμαξιού, έχει σημασία – οι Ισραηλινοί δεν υπάρχουν στην εικόνα: μόνο μερικά πολύ έξυπνα κλεισίματα του ματιού κάνει η σκηνοθέτιδα, με τους στρατιώτες που κυκλοφορούν στη μέση της πόλης με πλήρη εξάρτηση. Το ότι κανένας δεν έχει στο νου του ότι ο γιος είναι στην Ιταλία, κι όλοι μιλάνε για Αμερική και Γαλλία, είναι ένα μοτίβο που επανέρχεται συχνά και βγάζει γέλιο. Επίσης, ενδιαφέρον έχει το γεγονός του πως η μητέρα λείπει από το κέντρο και πως μαθαίνουμε πληροφορίες γι' αυτήν.
Πολύ ωραία ταινία, με χιούμορ, με αίσθηση ρυθμού, με πολύ καλές ερμηνείες, με εξαιρετικό φινάλε: ναι, δυο άντρες μπορούν να τα βρουν πίνοντας καφέ, καπνίζοντας τσιγάρο και κοιτώντας από το μπαλκόνι τους τη νύχτα να κατεβαίνει στην πόλη τους...
(η ταινία ολοκληρώνει τις προβολές της σήμερα Παρασκευή 10 Νοεμβρίου στις 13.00 στην αίθουσα Παύλος Ζάννας στο Ολύμπιον – η ταινία δεν έχει προς το παρόν διανομή για τη χώρα μας)
